از حدود 15 دستگاه ان ام آر(NMR) پژوهشی و فعال در کشور تا کنون 8 دستگاه در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه اراک، دانشگاه زنجان، دانشکده داروسازی دانشگاه تهران، دانشگاه قزوین ، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه اهواز به دلیل عدم تأمین بهموقع هلیم مایع از کار افتاده است! با ادامهی این روند احتمالاً 3 تا 4 دستگاه دیگر نیز، تا پایان سال با مشکل مواجه خواهند شد. بدین ترتیب علاوه بر بروز مشکلات جدی بر سر راه پژوهشهای شیمی و فیزیک، روند فارغالتحصیلی دانشجویان فعلی و پذیرش دانشجویان جدید نیز با ابهاماتی همراه است. به گفته آقای دکتر پورجوادی از دانشکده شیمی دانشگاه صنعتی شریف، اولین دستگاه در فروردین سال جاری با مشکل مواجه شد، و این درحالی است که از اسفندماه سال گذشته، برخی از اساتید دلسوز به مسئولین وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری در این رابطه هشدار داده بودند. اکنون انتظارمیرود مقامات وزارت علوم راه حلی برای جبران خسارت وارده به دانشگاههای کشور بیابند.
دستگاه تشدید مغناطیسی هسته یا NMR ((Nuclear Magnetic Resonance، یکی از مهمترین دستگاههای شناسایی مواد شیمیایی است. کارکرد این دستگاه مشابه دستگاه تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا MRI(Magnetic Resonance imagining) در پزشکی است؛ با این تفاوت که MRI برای تصویربرداری از اندام انسان است و NMR برای شناسایی مواد شیمیایی مختلف بهکار میرود. گفتنی است که بسیاری از کارهای تحقیقاتی تجربی شیمی و فیزیک، بهویژه در گرایشهای شیمی آلی و شیمی معدنی، وابسته به آن است.
یکی از اجزای اصلی دستگاه NMR، آهنربای قدرتمندی است که میدان مغناطیسی لازم برای کار دستگاه را ایجاد میکند. هرچه این میدان قویتر باشد، قدرت تفکیک دستگاه نیز بالاتر خواهد بود. عموماً، در دستگاههای NMR با توان بالای 100 مگاهرتز، برای تولید این میدان قوی از ابررسانا استفاده میشود. برای حفظ خاصیت ابررسانایی این آهنربای الکتریکی، همواره باید آن را درون هلیم مایع نگه داشت. برای یک دستگاه 500 مگاهرتزی حداکثر هر 110 روز یکبار، مخزن دستگاه باید از هلیم مایع، پر شود. امکان خاموش کردن دستگاه نیز در هر زمان وجود ندارد و برای خاموش کردن آن لازم است دستکم دو سوم مخزن دستگاه حاوی هلیم باشد. چنانچه بههر دلیلی هلیم مایع در موعد مقرر به دستگاه نرسد بخش مغناطیس دستگاه بهشدت آسیب میبیند. برای تشخیص میزان خسارت و تلاش در تعمیر دستگاه، نیاز به دستکم دو برابر حجم مخزن هلیم مایع با هزینهای حدود 120 میلیون تومان است. تازه این با فرض این است که آهنربای آن آسیب جدی ندیده باشد. شایان ذکر است قیمت یک دستگاه NMRپانصد مگاهرتزی بین چهار تا پنج میلیارد تومان است.
نویسنده خبر: سمانه کیایی