پژوهشگران با استفاده از شوک الکتریکی می‌توانند از یادآوری رویدادهای خاصی ممانعت به عمل آورند.

پاک کردن حافظه ممکن است از قلمرو فیلم‌های تخیلی به واقعیت انتقال پیدا کند.

در فیلم «درخشش ابدی یک ذهن پاک» همسران بداقبال تحت درمان مغزی آزمایشگاهی قرار می‌گیرند تا همه‌ی خاطراتی که از یکدیگر در ذهن دارند، پاک شود. چنین بازسازی در دنیای واقعی وجود ندارد اما پژوهشگران در Nature Neuroscience گزارش کرده‌اند که اقدامات پزشکیِ هدفمند به کاهش برخی خاطرات بد در بیمارانی که افسردگی دارند، کمک می‌کند [1].

کریم نادر (Karim Nader)، عصب‌شناسی از دانشگاه مک‌گیل کانادا که سهمی در این پژوهش نداشته است، می‌گوید: «این زمانی است که من می‌گویم علم بهتر از هنر است. این مطالعه‌ای بسیار هوشمندانه است.»

این روش، الکتروشوک درمانی (ECT) نامیده می‌شود که در آن به واسطه‌ی گذراندن جریان الکتریکی از دو الکترودی که روی پوست سر قرار می‌گیرند، یک تشنج به بدن القا می‌شود و علی‌رغم سوء شهرت آن، آخرین راه مؤثر برای درمان افسردگی شدید است و امروزه به همراه داروهای بیهوشی و شل‌کننده‌ها‌ی عضلات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مریجن کروس  (Marijn Kroes)، عصب‌شناسی از دانشگاه رادبود نیجمگن (Radboud University Nijmegen) در هلند و همکارانش دریافتند که با زمان‌بندی مناسب ECT قادرند خاطرات آشفته‌ی بیماران را هدف‌گیری و مختل کنند.

موضوع زمان

این راهبرد متکی بر نظریه‌ای موسوم به بازتثبیت حافظه  (memory reconsolidation) است که بر طبق آن هر بار که دستیابی به خاطرات به وجود می‌آید، آن‌ها از «اندوخته‌ی ذهنی» پاک، با گذشت زمان مجدداً بازنویسی شده و به مدارهای مغزی باز می‌گردند. نتایج حاصل از مطالعه روی حیوانات و شواهد انسانی محدودی نشان می‌دهد که در طول فرآیند بازتثبیت، خاطرات آسیب‌پذیرند به گونه‌ای که ممکن است دچار تغییر شده و یا حتی پاک شوند [2-4].

کروس و گروهش این ایده‌ را روی 42 بیمار که روش ECT به دلیل افسردگی بالینی شدید آن‌ها تجویز شده‌ بود، امتحان کردند. در جلسه‌ی اول پژوهشگران دو داستان تنش‌زا را با اسلایدهای نمایشی به آن‌ها نشان دادند: یکی صحنه‌ی تصادف اتومبیل و دیگری درگیری فیزیکی.

این گروه بعداً بیماران را واداشتند تا تنها یکی از دو داستان را با بازنمایش برخی از اسلایدها به یاد آورند. بلافاصله پس از آن، هنگامی که به نظر می‌رسید حافظه‌ی بازفعال‌سازی‌شده‌ی آن‌ها آسیب‌پذیر شده است، به بیماران شوک الکتریکی داده شد.

یک روز بعد، زمانی که بیماران در حال انجام آزمون چند گزینه‌ایِ حافظه بودند، به طور قابل‌ توجهی در یادآوری جزئیات داستان بازفعال‌سازی‌شده مشکل داشتند و تقریباً از روی شانس به سوالات پاسخ می‌دادند. با این وجود، حافظه‌ی آن‌ها در مورد داستان دیگر تا حد زیادی بدون تغییر مانده بود. هنگامی که پژوهشگران این آزمون را 90 دقیقه‌ی پس از دادن شوک انجام دادند، هیچ تفاوتی در میزان یادآوری بیماران به وجود نیامده بود. این نشان می‌داد که درمان وابستگی زمانی فرآیند بازتثبیت را از بین برده است، نه اینکه تنها منجر به از دست رفتن ناگهانی حافظه شده باشد.

دنیلا اسچیلر (Daniela Schiller)، عصب‌شناسی از دانشگاه مونت سینای نیویورک (Mount Sinai Hospital) که روی بازتثبیت حافظه مطالعه می‌کند، می‌گوید: «این، شواهدی بسیار قوی و قانع‌کننده‌ ایجاد می‌کند که نشان می‌دهد خاطرات در مغز انسان دستخوش بازتثبیت می‌شوند و به این ترتیب پنجره‌ای به سوی درمان خاطرات بد گشوده می‌شود.»

نقشه‌های آینده

اسچیلر می‌گوید که کار بیشتری برای فهم مدت زمان تاثیر روش ECT لازم است و نیز باید بررسی شود که آیا این روش روی خاطرات قدیمی‌تر و یا پیچیده‌تر که ناشی از تجربیات زندگی واقعی هستند، نیز مؤثر است.

 
کروس می‌افزاید که این روش شاید بهترین گزینه برای اغلب بیماران نباشد، اما معتقد است که این نتایج می‌تواند راهنمایی برای توسعه‌ی اقدامات پزشکی کمتر تهاجمی باشد که بازتثبیت حافظه را نشانه گرفته‌اند [5]. در نهایت او بیان می‌کند که این ایده می‌تواند به خاطرات دیگری نظیر اختلال تنش‌زای پس از حادثه (PTSD)، اعتیاد و اختلال وسواسی- جبری (OCD) نیز بسط پیدا کند.

کروس می‌گوید: «توانایی تغییر دائمی این نوع خاطرات ممکن است منجر به روش‌های درمانی بدیع و بهتری شود.»

منبع: Zapping the brain can help to spot-clean nasty memories

مرجع‌ها: