شنبه ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۱، جامعه علمی کشور یکی از دوستان و همراهانش را از دست داد و دکتر ناصر نفری از میان ما رفت. مرحوم نفری متولد ۱۳۱۷ شمسی در شهر ری است که پس از اتمام دوره‌ی دبیرستان و موفقیت در کسب بورس ادامه تحصیل راهی دانشگاه ایندیانا در آمریکا شد. ایشان دوره‌ی کارشناسی را به مدت دو سال با رتبه‌ی ممتاز گذراند و برای ادامه در مقطع دکتری به دانشگاه پنسیلوانیا رفت. در این دانشگاه رساله دکتری خود را تحت نظر فیلیپ بلومفیلد و با عنوان «رهیافت تابع گرین کومولنتهای منفصل خودسازگار در فرومغناطیسهای هایزنبرگ اسپین ۱/۲» در سال ۱۹۷۲ میلادی دفاع کرد.

دکتر نفری در سال ۱۳۵۱ به عنوان عضو هیات علمی در دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر سابق) مشغول به کار شد و تدریس در دانشکده فیزیک را آغاز کرد. شاید او اولین کسی بود که درسهای تخصصی مانند فیزیک بس-ذره‌ای را ارایه میکرد. پس از انقلاب فرهنگی و بی مهری‌های آن دوران به انستیتو فیزیک نظری عبدالسلام (ایتالیا) و از آنجا به لیبی رفت و برای چند سالی در دانشگاه ترابلس تدریس کرد. به دعوت برخی فیزیک پیشگان کشور در سال ۱۳۶۹ به ایران برگشت و در مرکز فیزیک نظری سازمان انرژی اتمی مشغول به فعالیتهای پژوهشی و آموزشی شد. آموزش ماده چگال نظری تا مدتها با نام دکتر نفری همراه بود. ایشان علاوه بر سازمان انرژی اتمی، در دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف و همچنین دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان، درسهای ماده چگال، فیزیک بس-ذره‌ای و مقولات ویژه در نظریه تابعی چگالی را تدریس کرده بودند. تعداد کثیری از فارغ‌التحصیلان دکتری ماده چگال کشور بصورت مستقیم یا غیر مستقیم از کلاسهای درس ایشان بهره برده‌اند. بعلاوه تعدادی از دانشجویان دکتری دانشگاههای صنعتی شریف و صنعتی امیرکبیر رساله دکتری خود را زیر نظر ایشان به انجام رسانده‌اند. شاید گزاف نباشد اگر بگویم که پژوهش در زمینه نظریه‌ی تابعی-چگالی، اولین بار توسط ایشان مطرح و پیگیری شد. نقش دکتر نفری در آموزش و پژوهش ماده چگال در ایران برای فیزیک پیشگان کشور بسیار پر رنگ است و اثر آن برای همیشه باقی‌ است.
علاوه بر فعالیتهای آموزشی و پژوهشی، فعالیتهای فراوان دیگری در برگزاری کنفرانسهای ماده چگال به عنوان دبیر علمی و گردهماییهای علمی از ایشان به یاد داریم. درست پس از بازگشت ایشان به کشور مدتی در مرکز نشر دانشگاهی به ترجمه و ویرایش کتابهای علمی و همچنین واژه گزینی مشغول بوده‌اند که به گواه همکارانشان، با وسواس و دقت خاصی در انتخاب واژه‌های معادل فارسی سهیم بوده‌اند.

چند خصوصیت دکتر نفری خیلی شاخص است که شایسته ذکر است. ابتدا تعهد ایشان به عنوان یک استاد و تلاش برای ارائه بهتر درس در حد امکان بود. مطمئنا تمامی اساتید برای تدریس وقت و انرژی می گذارند اما شاید دکتر نفری کسی بود که در زمینه تدریس تلاش می کرد به دقت مفاهیم را درک کند و در کلاس درس انها را به دانشجویان انتقال دهد.

دکتر نفری در مقابل سختی‌های زندگی‌ بسیار جنگنده، مقاوم و بردبار بود. با وجود ناملایمات زندگی‌ حرفه‌ای که در ایران با آن مواجه بود، همیشه معتقد بود که باید در ایران ماند و تلاش کرد که فیزیک دان‌های نسل بعد را با توجه به نیاز‌های کشور تربیت کند. او فردی آزاده بود که آرزوی توسعه فرهنگی‌ و سیاسی جامعه ایرانی‌ را داشت و به آنچه عقیده داشت عمل میکرد. وی عقایدش را در هر موقعیتی، بین شاگردانش، سر کلاس، یا حتی در مواجه با مخالفان سیاسی‌اش بدون رو در بایستی مطرح میکرد و سعی‌ در ترویج دمکراسی در جایگاه یک معلم داشت. برای بسیاری از شاگردانش مثل یک پدر دلسوز بود و سعی‌ در حل مشکلات خصوصی زندگی‌ آنها داشت. دکتر نفری انسان آزاده‌ای بود که به گفته دانشجویانش علاوه بر فیزیک، الهام بخش راه و روش زندگی‌ شرافت مندانه بود.

از خصوصیت دیگر ایشان این بود که تا پایان عمر به مسائل علمی علاقه مند بود و تلاش می‌کرد موضوعات جدید را بخواند و فرابگیرد. این جمله را ایشان همیشه بیان می کرد که «مثل یک دانشجو علاقه مند به یاد گیری هستم». در آخرین دیدارهای هفتگی که در پژوهشگاه دانشهای بنیادی با همکاران داشتیم، همواره سوال می کرد چه خبر؟ منظور ایشان مطلقا مسائل سیاسی و اجتماعی نبود هر چند که اگر گفتگو طولانی می شد آن موضوعات نیز صحبت می شد. منظور ایشان بیشتر معطوف به این بود که در هفته اخیر چه کار مهمی در آرکایو ارایه شده است و چه نکته پژوهشی مهمی در مجلات علمی مطرح شده است.
اگر موضوع جدیدی را با ایشان بحث می کردیم به وجد می آمد و با شعف خاصی عنوان می کرد که باید بروم این موضوع را یاد بگیرم.

ایشان تاآخرین روزهای زندگی به لحاظ علمی فعال و علاقه مند به یادگیری مباحث جدید بود تا جایی که در دوره بیماری ودر آخرین لحظات عمر هم به مسائل علمی فکر می کرد. یادم است سال ۱۳۷۴ بود که عمل قلب باز انجام داده بود و در بیمارستان با پزشکان در مورد کارکرد قلب و شریان های آن صحبت کرده بود و می گفت یک مساله خوب ماده چگال در خصوص کارگرد قلب پیدا کرده ام.

دکتر ناصر نفری یک فیزیکدان برجسته فیزیک ماده چگال و یک دانشمند کم نظیر کشور ما بوده است. روحش شاد و یادش گرامی


نویسندگان: محمد رامین ابوالفتح، رضا عسگری و عبدالله لنگری

مرجع: رضا عسگری، عصر فیزیک: مراسم نکوداشت ناصر نفری (اخبار پژوهشگاه دانشهای بنیادی پاییز و زمستان ۱۳۹۷)







نویسنده خبر: فاخته قنبرنژاد