جهش مفهومی، هزاران سال قبل از آنچه مورخان فکر می‌کردند اتفاق افتاده است.

این لوحه بابلی که به خط میخی نوشته شده، محاسبات هندسی‌ای را نشان می‌دهد که برای ردیابی حرکت مشتری استفاده می‌شده است.

تحلیل مجدد علائم الواح بابلی نشان داده است که منجمان در بازه‌ی بین قرن‌های چهارم و اول پیش از میلاد از هندسه استفاده می‌کرده‌اند تا حرکت مشتری را ردیابی کنند- چیزی که مورخان تصور می‌کردند تا قرن چهاردهم اروپا رخ نداده است.

این موضوع را تاریخ علم شناس متیو آسن دریجوِر Mathieu Ossendrijver در دانشگاه هامبولت برلین، که پنج لوحه خاک رسی با نقوش خط میخی باستانی را ترجمه و تفسیر نموده، کشف کرده است. این الواح از کاوشگری‌هایی در اواخر قرن نوزدهم به دست آمده و در موزه‌ی بریتانیا در لندن نگهداری می‌شوند.

تا قبل از قرن هفتم پیش از میلاد، منجمان بابل- جایی در بین النهرین، عراق کنونی- رصدهایی دقیق را عمدتاً برای پیش‌بینی‌های نجومی انجام می‌دادند. بر طبق کتیبه‌های میخی قبلی به نظر می‌رسد منجمان مکان سیارات را با روش‌ حساب پیش‌بینی می‌کرده‌اند.

در واقع، تحقیقات آسن دریجور پیشنهاد می‌کند که این منجمان بعضی‌وقت‌ها بیشتر تفکر هندسی داشته‌اند. علائم روی لوحه‌ها نشان می‌دهد که آن‌ها سرعت ظاهری روزانه مشتری (از دید زمین) را در تاریخ‌های مختلفی در مدارش اندازه گرفته و سپس با استفاده از این زمان‌ و سرعت‌ها، نتیجه می‌گرفتند فاصله‌ای که مشتری در این بازه‌ طی کرده باید چقدر باشد. این نتیجه معادل نمودار هندسی سرعت برحسب زمان و محاسبه‌ی مساحت زیر نمودار است.

آسن دریجور می‌دانست که چهار تا از لوحه‌ها چنین محاسباتی را نشان می‌دهند و احتمالاً ربطی به نجوم دارند. اما در این باره مطمئن نبود تا اینکه در سال 2014 عکسی قدیمی از لوح پنجمی در یک کالج به دستش رسید و آن را ترجمه کرد. آن لوح شامل مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها برای محاسبه‌ی حرکت مشتری با استفاده از اصول هندسی بود- دقیقاً همان فرآیندهایی که در چهار لوح دیگر انجام شده بود.

روش محاسبه‌ی مساحت زیر نمودار در قرن چهاردهم توسط گروهی از پژوهشگران، معروف به محاسبه‌گران آکسفورد که در کالج مِرتون در آکسفورد انگلستان کار می‌کردند توضیح داده شد. در همان زمان، ریاضیدان، فیلسوف و اسقف فرانسوی نیکولاس اورسمهNicholas Oresme  نتایج آن‌ها را برحسب عبارات گرافیکی شرح داد.

آسن دریجور می‌گوید، اگرچه بابلیان هرگز صراحتاً از گراف یا اشکال هندسی استفاده نکردند اما به نظر می‌رسد که قرن‌ها پیش همین روش را به کار گرفته بودند. در این مورد آن‌ها حتی از یونانیان باستان که از جنبه‌های هندسی در نجوم استفاده می‌کردند پیشرفته‌تر بودند. یونانیان متوجه حرکت سیارات در مدارها بودند اما آن نوع روابطی که سرعت، زمان و فاصله را به هم مربوط می‌کند و در لوحه‌های بابلی توضیح داده شده را به کار نمی‌بردند.

هرمن هانگر Hermann Hunger متخصص در نجوم بابلی از دانشگاه وین می‌گوید که این تحقیق کشف جدیدی را به همراه دارد. گرچه هم او و هم آسن دریجور تاکید می‌کنند که ریاضیدانان بابلی به خوبی با هندسه آشنا بوده‌اند بنابراین خیلی عجیب نیست که منجمان هم به چنین نکاتی رسیده باشند.

 به گفته‌ی هانگر «این یافته‌ها درجه‌ی خیلی بالایی از پیچیدگی در تفکر هندسی را نشان نمی‌دهند اما حاکی از یک توانایی قابل توجه در اِعمال تفکر هندسی سنتی بابل برای حل مسئله‌ای جدید هستند».

 البته تاریخ علم شناس، جنز هویروپ روسکیلده  Jens Hoyrup Roskilde در دانشگاه دانمارک می‌گوید این ممکن است اولین نشانه‌ از ایده‌های هندسی در نجوم بابلیان نباشد. به عقیده‌‌ی او تفکر حاکم بر پیش‌بینی برخی گرفتگی‌ها هم «بیانگر نوعی ترکیب هندسی از پدیده‌ها در حالت طلوع و غروب ماه است».      

منبع

Babylonian astronomers used geometry to track Jupiter