- جایزه انجمن فیزیک ایران
- جایزه حسابی
- جایزه دبیر برگزیده فیزیک
- جایزه ساخت دستگاه آموزشی
- جایزه صمیمی
- جایزه توسلی
- جایزه علی محمدی
- پیشکسوت فیزیک
- بخش جوایز انجمن
محققان با مطالعه بر روی پرتو نور بازتابی از سیارهی فرا خورشیدیِ 51 پگاسی ب در صورت فلکی فرس اعظم، موفق به کشف ویژگیهای جدید آن شدند. روش جدید در مطالعهی سیارهی فراخورشیدی روشی کارآمد و یکی از دستاوردهای مهم علمی بشمار میرود.
طیف مرئی نور منعکس شده از یک سیارهی فراخورشیدی (فراسیاره) برای اولین بار توسط یک تیم بین المللی از ستارهشناسان و بصورت مستقیم آشکارسازی شد. ستارهشناسان با استفاده از ابزار "جستجوگر سیاره توسط سرعت شعاعی با دقت زیاد" (HARPS) در رصدخانهی جنوبی اروپا، رصدخانهی لاسیا (La Silla) در شیلی، پرتوهای نور 51 فرس اعظم ب را مورد بررسی قرار دادند. فرس اعظم ب اولین سیارهی فراخورشیدی کشف شدهای است که حول ستارهای مانند خورشید میچرخد. مشاهدات آنها نه تنها منجر به کشفِ ویژگیهای جدیدِ این جسمِ شناخته شده شد، بلکه حاکی از موفقیت روش جدید در مشاهدهی سیاره فراخورشیدی است.
51 فرس اعظم ب تقریبا 50 سال نوری از زمین فاصله دارد، در صورت فلکی اسب بالدار قرار گرفته و در سال 1995 کشف شده است. 51 فرس اعظم ب بعنوان اولین سیاره فراخورشیدیای که کشف آن تایید شده، شهرت دارد. این سیاره فراخورشیدی که حول ستارهای معمولی که بسیار شبیه خورشید است میچرخد، نوعی "مشتری داغ" محسوب میشود. "مشتری داغ" نامی است که به سیاره فراخورشیدی نسبتا معمولی که به لحاظ اندازه و جرم به سیارهی مشتری شبیه است، نسبت داده میشود. با این تفاوت که در فاصلهای بسیار کمتر، حول ستارهی مادر خود میچرخد و همچنین دارای اتسفر گازی شکلیست که بعلت گرمای شدید حالت متورم به خود گرفته است.
انتقال سیاره فراخورشیدی
در حال حاضر دو روش متداول برای تشخیصِ سیاره فراخورشیدیها وجود دارد که هر دو به مشاهده و بررسیِ سرعت شعاعی ستارهای وابسته هستند. به این صورت که ببینیم آیا ستاره از کششِ سیاره فراخورشیدی خارج میشود یا خیر. همچنین به مشاهدهی کاهشِ نامحسوس شدتِ یک ستاره بستگی دارند. با گذر سیارهی فراخورشیدیِ همدم از رو به روی ستاره، شدت آن کاهش پیدا خواهد کرد. اما افرادی که به مطالعهی جو سیاره فراخورشیدی علاقهمند هستند، معمولا به مشاهدهی طیف نورِ ستارهی مادر میپردازند. زیرا این پرتوی نوری هنگام عبور از جوِ سیاره فراخورشیدی گذشته و فیلتر میشود. این روش با نام "طیف سنجیِ پرتوی عبوری" شناخته شده است.
گروهی به سرپرستیِ جورج مارتینز، دانشجوی دکتری در موسسهی اخترفیزیک و علوم فضا و همچنین دانشگاه پورتو در پرتغال، در کار جدیدشان از طیف سنجِ HARPS برای مشاهدهی 51 فرس اعظم ب استفاده کرده و پرتوی نور مرئی – و البته ضعیف – سیاره فراخورشیدی را جدا کردند. پرتوی نوری که از سیاره فراخورشیدی به ما میرسد، در واقع همان پرتو بازتابی از ستاره است که مقدار آن چندین مرتبه ضعیفتر شده است. محققان با استفاده از طیف ستارهی مادر بعنوان الگو، بدنبال نشانِ مشابهی از پرتوی بازتابی از سیاره هستند که حول ستارهاش میگردد. از آنجایی که این روش مستقل از مشاهدهی گذر سیاره فراخورشیدیای است، میتواند در مطالعهی سیاره فراخورشیدیهای بیشتری در طیف مرئی مورد استفاده قرار گیرد. این روش به ما کمک میکند تا مشخصههایی که قبلا آنها، مانند جرم حقیقی ، را کشف نکرده بودیم را بیابیم.
سپس اعضای تیم از یک روش پردازش تصویر که اولین بار توسط مارتینز در سال 2013 ارائه شد، استفاده کردند. "تابع همبستگی در یک نگاشت دو دویی" (Cross-correlation function of a binary mask)، که پرتوهای بازتابی ضعیف از جوِ مشتریِ داغ را تقویت میکند، موجب میشود سیگنال جزئیِ سیارهای که بسادگی توسط منابع نویز و موارد دیگر محو میشود، تقویت گردد.
دادههای بازتابی
مارتینز میگوید، "این روشِ آشکارسازی یکی از مهمترین دستاوردهای علمی است. زیرا به ما این امکان را میدهد که جرمِ حقیقی سیاره و زاویه انحرافِ مداری را اندازهگیری کنیم. که هر دوی آنها برای درکِ بهترِ سیستم ضروری است." او میافزاید، این روش همچنین به محققان اجازه میدهد تا میزان قدرت بازتاب سیاره یا همان سپیدایی (Albedo) را تخمین بزنند. قدرت بازتاب سیاره در بدست آوردنِ ترکیبِ سطح سیاره و همچنین جوِ آن استفاده میشود.
اعضای تیم موفق به مشاهدهی 90 طیف، طی 5/12 ساعت رصد در هفت شب شدند. محققان با دقتِ تمام بازههای زمانیای را انتخاب کردند که در طی آن سیاره فراخورشیدی در نزدیکی "مقارنهی بیرونی" قابل مشاهده بود. یعنی هنگامیکه سمتِ روز سیاره رو به زمین قرار گرفته است. این کار کمک میکند که نوری که از سیاره میرسد حداکثر مقدار را داشته باشد. محققان کشف کردند که 51 فرس اعظم ب حدودا جرمی برابر با نصف جرم مشتری دارد، درحالیکه قطر آن بزرگتر است. همچنین زاویه انحراف محور چرخش آن نُه درجه و بسمت جهت زمین است.
اعضای تیم به نکتهی جالبی اشاره کردند و آن این است که آشکارسازی توسط دادههایی که با امکانات رصدی موجود بدست آمد، ممکن گردید. این درحالی است که در ابتدا تصور میشد که این روش تنها در طیفهایی که نسبت سیگنال به نویز در آنها بسیار زیاد است (تلسکوپهای آتی) جواب خواهد داد. در نهایت، نتایج نشان دهندهی عملکرد صحیح این روش است. این روش خصوصا در مورد پرتوهایی که در ابزارهای نسل جدید از آنها استفاده میشود (مانند ESPRESSO* که بر روی تلسکوپ وی ال تی (VLT) قرار دارد و تلکسکوپ بسیار بزرگ اروپایی) بسیار کارآمد خواهد بود.
تصویر 51 فرس اعظم ب
* Echelle Spectrograph for Rocky Exoplanet and Stable Spectroscopic Observations
منبع :
نویسنده خبر: هلیا هوشمند
آمار بازدید: ۲۳۳
ارجاع دقیق و مناسب به خبرنامهی انجمن بلا مانع است.»